आज संसा’रभर लगभग ४५ करोड मान्छेहरू मधुमेहको रोग’बाट ग्रसित छन् भने प्रत्येक वर्ष १६ लाख मान्छेहरू यो रोगसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित भएर मारिन्छन् । यसैगरी संसारभरका मधुमेह रोगीहरूले यो रोगको प्रतिकार गर्नमा खर्च गर्ने गर्छ । सन् २०१९ मा ७६० विलियन अमेरिकी डलर अथवा ९०१.२४८२ खर्ब रूपैयाँ बराबर छ ।
यो रोग लागेपश्चात तत्काल ज्यान गई नहाले पनि अन्य ज्यानमारा रोगहरू जस्तै हृदयघात, मष्तिसकघात, मृगौलाघात, दृष्टिघात, खुट्टा काट्नुपर्ने स्थिति’लाई जन्माउन सहयोग गर्ने हुँदा यो रोग खतरनाक रोग हो । यसैगरी रोग ला’गेपछि आजीवन समस्याको रूपमा रहिरहने भएकाले पनि यो रोगलाई ख्याल–ख्याल मालिनु हुँदैन । रोग नियन्त्र’णका लागि रासा’यनिक–औषधि, इन्सुलिनथेरापि, जीव’नशैली परिवर्तन र प्राकृतिक जडीबुटीहरूको सेवन गरेर चार प्रकार’का चिकित्सा पद्धतिहरू प्रचलित छन् तर रासा’यनिक औषधि र इन्सुलिन थेरापीको धेरै पाश्र्व प्रभाव पनि भएको हुनाले यो रोगको उपचार प्राकृतिक जडीबुटी र जीवनशैली परिवर्त’नद्वारा गर्न खोजिँदै गइएको छ र हाम्रो पहिलो रोजाइ पनि रासायनिक औषधि र इन्सुलिन नभएर प्राकृतिक जडीबुटी नै हुनुपर्छ । यसै परि’पेक्षमा निम्नलिखित प्राकृतिक जडीबुटीहरूको प्रयोगद्वारा यो रोगलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
१. चुत्रोः चुत्रोमा बार्बेरिन नामको कम्पाउन्ड पाइन्छ । बार्बेरिनले कोलेस्टेरोल कम गर्ने, पखाला रोक्ने, मुटुलाई बलियो बनाउने तथ्यहरू उजागर भएका छन् । यसका अलावा बार्बेरिनले रक्तग्लुकोजलाई मेटफरमिन बराबर नै घटाउने तथ्य पनि पत्ता लागेको छ ।
२. बेसारः बेसारको सेवनले शरीरमा मधुमेहको क्रम’मा हुने अनेकौं प्रदाहात्मक क्रियाहरू कम गरिदिन्छ । यसैगरी कुर्कुमिनको सेवनले इन्सुलिन प्रतिरोधकता कम गरेको, इन्सुलिन समवेदनशीलता बढाएको, इन्सुलिन उत्पादन गर्ने कोषहरूको कार्य सुधारेको र पूर्वमधुमेहीहरूलाई समेत ठीक गरेको तथ्य प्रकाशमा आएका छन् ।
३.दालचिनीः हाम्रो भान्सामा मसलाको रूपमा प्रयोग गरिने दालचिनी वा सिन्कौलीको बोक्रा आफँैमा एउटा सुपरफुड हो । दालचिनीमा प्रचुर मात्रामा एण्टि–अक्सिडेन्ट छ जसले अक्सिडेटिभ स्ट्रेस कम गरेर रक्तग्लु’कोज कम गर्छ । वैज्ञानिकहरू दालचिनीमा इन्सुलि’नले जस्तै काम गर्ने तत्व भएको मान्छन् । दालचि’नीको सेवनले फास्टिङ्ग ब्लड ग्लुकोज, खानापछिको ब्लड ग्लुकोज र एच.बी.ए.वान.सी. तीनैको रक्तस्तर कम गरेको तथ्य प्रकाशित भइसकेका छन् । यसैगरी दाल’चिनीको नियमित सेवनले मधुमेहका सामान्य समस्याहरू पनि कम भएको पाइएको छ । दिनको २ देखि ३ ग्राम दालचिनी नियमित सेवन गर्नाले मधुमेह नियन्त्रण गर्न ठूलो भूमिका निर्वाह गर्छ ।
४.तीते–करेलाः तीते–करेलामा च्यारिन्टिन, भिसिन, लेक्टिन ए जस्ता औ’षधीय तत्वहरू छन् । चेरिन्टिनले रक्तग्लुकोज कम गर्छ भने भिसिन, लेक्टिन र पोलिपेप्टाइड पीले इन्सुलिनले जस्तै कार्य गर्छ ।
५.मेथीः मेथी पनि मधुमेहको राम्रो औषधि हो । यसमा प्रशस्त घुलनशील रेशाहरू छन्् । यी रेशाहरू आन्द्रामा पुगेर पानीमा घुलिँदा बनेको लेदोले कार्बोहाइड्रेट्सको पाचन र अवशोषण दुवैलाई सुस्त बनाइदिन्छ । रेशाका अलावा मेथीमा प्रशस्त मात्रामा भिटामिन, मिनिरल र एन्टिअक्सिडेन्ट पनि पाइन्छ । मधुमेह भएकाहरूले ५ ग्राम वा एक चिया चम्चा मेथीको धुलो मोहीमा हालेर खाए राम्रो । यसको अलावा मेथीलाई उमारेर पनि खान सकिन्छ ।
६.घ्युु–कुुमारीः घ्युु–कुुमारीको रस पिएर रक्तग्लुकोज कम गर्ने चलन पुरानो हो । यसमा ७५ प्रकारका सक्रियतत्वहरू पाइन्छ । यसको सेवनले फास्टिङ्ग ब्लड ग्लुकोज, खानापछिको ब्लड ग्लुकोज र एच.बी.ए.वान.सी.को स्तरलाई घटाउँछ । दैनिक १ चम्चा घिउकुुमारीको गुदी बिहान खाँदा मधुमेह कम गर्न मद्दत गर्छ ।
७.विजय–सालः विजय–सालको पानी पिउँदा हाड जोर्नीहरूको दुखाइ कम हुने, तौल घट्ने, रक्त शुद्घीकरण हुने आदि कथनहरू प्रचलनमा छन् । तर विजयसालको बोक्राको पानी उमालेर पिउँदा म’धुमेह पनि कम हुन्छ । विजयसालको बोक्राको काँडा दिनको २ चोटि खाँदा राम्रो गर्छ ।
८.लसुनः लसुनमा शरीर’लाई फाइदा पु¥याउने ४०० भन्दा धेरै तत्वहरू छन् । रक्तग्लूकोजलाई कमगर्नुका अलावा लसूनले कोलेस्टेरोल कम गर्ने र रगत पातलो पार्ने काम गर्छ । यसले पनि मधुमेहको जटिलता घटाउँछ । दैनिक १५ ग्राम लसुुन खाँदा मधुमेहमा राम्रो प्रभाव पर्छ ।
९.सिस्नुः सिस्नु पनि बहुउपयोगी जडीबुटी हो । सिस्नु’को नियमित सेवनले फास्टिङ्ग ब्लड ग्लुकोज, खानापछिको ब्लड ग्लुकोज र एच.बी.ए.वान.सी.को स्तरलाई राम्ररी घटाउँछ र यसरी सुगर नियन्त्रण हुनुमा सिस्नुमा विद्यमान इन्सुलिन जस्तै वानस्पतिक रसायनलाई मानिएको छ ।
१०.गुडमारः यो औषधि खाएर कुनै पनि गुलि’यो चिज खाँदा गुलियो चिजको स्वादपट्टकै रहँदैन । यसैले यसको नाम गुडमार राखिएको हो । गुड’मार खाएपछि गुलियो वस्तुप्रति’को तृष्णा मेटिन्छ, कारण यसमा विद्यमान गाइनेमिक एसिडले स्वाद ग्रन्थीको गुलियो ग्राहकलाई रोक्छ । गुडमारको सेवनले आन्द्रामा ग्लुकोजको पाचन र अवशोष’णलाई पनि सुस्त बनाउँछ भने इन्सुलिनको उत्पादनलाई पनि बढाउँछ । गुडमारको पातको धुलो एक चियाचम्चा बिहान पा’नीसँग घोलेर खाएको राम्रो हो ।
लेखक भरतपुर–१ वागीश्वरी स्थित योगी नरहरिनाथ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सालयका मेडिकल डाइरेक्टर हुन् ।